آشنایی با رشته‌ی تحصیلی مهندسی فناوری اطلاعات

با سلام

در این پست می خوام شما عزیزان رو با رشته‌ی تحصیلی مهندسی فناوری اطلاعات آشنا کنم.

در قسمت اول از این مطلب، پس از آشنایی با رشته‌ی تحصیلی مهندسی فناوری اطلاعات در مقطع کارشناسی و مرور جداول واحدهای درسی این رشته، فایل کامل سند مشخصات کلی و برنامه دروس این رشته که به تصویب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری رسیده است را به شما تقدیم کردیم. اگر این فایل را مطالعه کرده باشید با فضایی که دانشجو پس از انتخاب این رشته و شروع به تحصیل در دانشگاه با آن مواجه خواهد بود کمی آشنا شده‌اید.

برای آشنایی بیشتر شما با آنچه در بطن این رشته وجود دارد، نویسنده‌ی این متن، تجربیات و نظر خویش را در قالب نقد و تحلیل شخصی در اختیار شما می‌گذارد. در ادامه با مقطع کارشناسی ارشد این رشته در کشور آشنا خواهیم شد و اطلاعات تقریبا کاملی در این زمینه به شما ارائه خواهیم کرد[1]. پس لطفا تا انتهای قسمت دوم این مطلب نیز همراه مجله‌ی اینترنتی گویا آی‌تی باشید.

قسمت دوم

با دقت در محتوای درسی مقطع کارشناسی رشته‌ی مهندسی فناوری اطلاعات، مشخص است که این رشته یکی از گرایش‌های رشته‌ی مهندسی کامپیوتر است. در واقع از سال 1381 به بعد، دانشجویان رشته‌ی مهندسی کامپیوتر کشور، پس از گذراندن 75 واحد درسی از دروس پایه و اصلی، علاوه بر گرایش نرم افزار و سخت‌افزار، امکان انتخاب گرایش مهندسی فناوری اطلاعات را نیز پیدا کردند.

محتوای دروس

چیزی که از سرفصل دروس بر می‌آید، بیانگر این است که رشته‌ی مهندسی فناوری اطلاعات، همانند رشته‌ی مهندسی صنایع، ماهیتی میان‌رشته‌ای و تلفیقی دارد و دروس آن، ترکیبی از دروس رشته‌هایی همانند مهندسی نرم‌افزار، مهندسی سخت‌افزار، مهندسی برق شاخه‌های الکترونیک و مخابرات و همچنین رشته‌ی مدیریت است. میان‌رشته‌ای بودن یک گرایش در کشور بدین معناست که متخصصین این حوزه توانایی کار تعاملی با چندین رشته و گرایش را داشته و به همین دلیل بازار کار خوبی برای رشته‌ی مهندسی فناوری اطلاعات وجود خواهد داشت.

رشته فناوری اطلاعات در دوره کاردانی بیشتر به ارایه کردن مسایل مربوط به وب می‌پردازد. در دوره کارشناسی نیز متقاضیان را با عملیات شبکه و امور اجرا کردن آن در سازمان‌ها آشنا می‌کند و در پایان این دوره، اندک‌اندک وارد مباحث مدیریت پروژه می‌شود. البته قابل ذکر است کارشناسی ارشد IT دارای گرایش‌های عمده‌ای نظیر تجارت الکترونیکی، سیستم‌های چندرسانه‌ای، مدیریت سیستم‌های اطلاعاتی، امنیت اطلاعات، شبکه‌های کامپیوتری و مهندسی فناوری اطلاعات است که برخی از این گرایش‌ها در دانشگاه‌های ایران ارایه می‌شود. در دوره کارشناسی ارشد نیز ضمن تکمیل مدیریت پروژه به ارایه راه‌حل‌های مناسب برای مسایل پیچیده سازمانی می‌پردازد. هرچند مقطع دکترای فناوری اطلاعات در ایران ارایه نمی‌شود، اما انجام امور تحقیقاتی و دستیابی به نظریه‌های جدید از محورهای اصلی در این مقطع محسوب می‌شود.[2]

نکته‌ی مهم در نحوه‌ی چینش دروس این رشته، عدم وجود دروس عملی و کارگاهی به میزان کافی برای تکمیل توانایی تئوریک دانش‌آموختگان و آموزش پیاده‌سازی و کاربردی نمودن این دانش است. به طوری که با مقایسه‌ی چارت درسی این رشته در کشور و کشورهای دیگر، این مورد کاملا مشهود است چرا که مثلا در کشور هندوستان، دانشجوی این رشته در طول هر ترم تعداد زیادی واحد آزمایشگاهی و کارگاهی را نیز سپری می‌کند اما تعداد این واحدها در چارت درسی مربوط به کشور ما، بسیار اندک است.

علاوه بر این، در دروسی مثل برنامه‌نویسی و پایگاه‌داده‌ها، دانشجویان این رشته نسبت به دانشجویان رشته‌ی مهندسی نرم‌افزار، ضعیف‌تر هستند چرا که تعداد زیادی از واحدهای مربوط به طراحی نرم‌افزار را سپری نمی‌کنند و با دانشی که در دانشگاه کسب می‌کنند عملا در صنعت نرم‌افزار در مقایسه با دانشجویان رشته‌ی نرم‌افزار کاری از آنها ساخته نیست.

تعدد دروس با محتوای غیر متشابه در مقطع کارشناسی فناوری اطلاعات باعث می‌شود که دانش آموختگان این رشته، دانشی وسیع در حوزه‌های متعدد اما کم‌عمق کسب کنند و بیشتر به یک دایرة‌المعارف اصطلاحات تخصصی علوم کامپیوتر شبیه باشند تا فردی که توانایی پیاده‌سازی و اجرای کاربردی علم خود برای مصارف شغلی و … را داشته باشد.

در مورد برخی دروس نیز منابع درسی بسیار قدیمی هستند و با دانش روز مطابقت ندارند، تدریس زبان پاسکال، زبان C، مفاهیم تئوریک شبکه‌های کامپیوتری مربوط به سال‌ها قبل و مواردی از این دست، باعث می‌شود که دروس عملا برای دانشجو کاربردی نباشند و دانشجو را برای مطالعه‌ی نسخه‌های جدیدتر و به روز مطالب آموزشی به دردسر می‌اندازد. بسیاری از کتب این رشته که در بازار موجود هستند توسط افرادی به زبان فارسی ترجمه شده‌اند که دانشی نسبت به دروس مهندسی فناوری اطلاعات ندارند و فقط به خاطر دانش زبان انگلیسی به ترجمه‌ی این کتب پرداخته‌اند. این امر باعث شکل‌گیری فرهنگ داده‌های غلط و نامناسب در بین دانش آموختگان این حوزه است.

وجود دروسی مثل فیزیک دینامیک و فیزیک الکترومغناطیس، مدارهای الکترونیکی، مبانی الکترونیک و دیجیتال، مدارهای منطقی و دروسی از این دست با توجه به نامرتبط بودن به ساختار فعلی انتظارات جامعه از مهندسین فناوری اطلاعات و توانایی کشور در ساخت و تولید سخت‌افزارهای رایانه‌ای و … باعث اتلاف وقت دانشجوست و منفعتی برای وی ندارد.

البته دانشجویان مقطع کارشناسی رشته‌ی مهندسی فناوری اطلاعاتی که در دانشگاه آزاد تحصیل می‌کنند، 4 واحد عمومی اضافه بر چارت ذکر شده را نیز باید سپری کنند و ممکن است سرفصل‌های درسی متفاوتی را نسبت به دانشجویان دانشگاه‌های سراسری داشته باشند.

وضعیت اساتید

به دلیل نوپا بودن رشته‌ی مهندسی فناوری اطلاعات در کشور، تعداد اساتیدی که متخصص این رشته بوده و خود، از دانش آموختگان این رشته باشند بسیار اندک است و بیشتر مدرسین این رشته در دانشگاه‌ها، فارغ‌التحصیلان گرایش های سخت‌افزار و نرم‌افزار مهندسی کامپیوتر و برخی دیگر دانش‌آموختگان رشته‌ی مهندسی صنایع هستند. دروس مدیریتی نیز توسط مدرسینی با مدارج مدیریتی تدریس می‌شود. از این جهت، مدرسین این رشته نمی‌توانند ذهنیت صحیحی از موقعیت اجتماعی و شغلی را برای دانشجویان ترسیم نمایند و بیشتر تصور دانشجویان این رشته این است که یا باید کدنویس (برنامه‌نویس) باشند و یا متخصص شبکه. در صورتی که توانایی اصلی این رشته در ارائه‌ی راه‌حل‌های سازمانی و بهبود فرایندهای کسب و کار از طریق دانش مدیریتی و فنی و مهندسی است و نه پیاده‌سازی نرم‌افزار و طراحی سخت‌افزار یا برپایی شبکه.

موقعیت شغلی و حوزه‌های کاربردی

تصور بازار کار کشور ما از یک مهندس فناوری اطلاعات، فردی است که برنامه‌نویسی یا برپایی شبکه انجام می‌دهد و در حقیقت حوزه‌های کاربردی رشته‌ی مهندسی فناوری اطلاعات در ایران شامل موارد زیر است:

    برنامه نویسی تحت سیستم‌عامل، برنامه‌نویسی تحت وب، برنامه‌نویسی ابزارهای قابل حمل همانند موبایل‌ها و پخش‌کننده‌های موسیقی، برنامه‌نویسی سخت‌افزاری برای ابزارآلات شبکه، ربات‌ها، تجهیزات اتوماسیون و …
    تحلیل و طراحی پایگاه‌های داده، انبارهای داده، استخرهای داده و ارائه‌ی راهکارهای نوین ذخیره و بازیابی اطلاعات
    طراحی سیستم‌های چندرسانه‌ای[3] و رابط‌های تعامل انسان و کامپیوتر[4] همانند سیستم‌های تشخیص دست‌خط، سیستم‌های تشخیص صدا، سیستم‌های ردگیری حرکات چشم[5]، سیستم‌های آموزشی چندرسانه‌ای، نرم‌افزارهای فشرده‌سازی داده‌ها و …
    طراحی و ساخت سخت‌افزارهایی از جمله کیت‌ها و قطعات الکترونیکی، قطعات رایانه‌ای، ابزارآلات شبکه و …
    طراحی سیستم‌های انتقال و توزیع اطلاعات بر اساس تکنولوژی های روز
    طراحی و برپایی شبکه‌های ارتباطی نرم‌افزاری، سخت‌افزاری و ترکیبی درون سازمانی و بین سازمانی کوچک، متوسط و بزرگ
    تحلیل منابع سازمانی جهت اجرای پروژه‌های بهبود کیفیت عملکرد اطلاعاتی سازمان همانند سیستم‌های مدیریت منابع درون‌سازمانی ERP [6]، سیستم‌های مدیریت ارتباط با مشتری ‍CRM [7]، سیستم‌های مهندسی مجدد فرایندهای کسب و کار BPR [8]، سیستم‌های پشتیبانی از تصمیم گیری DSS [9]، سیستم‌های خبره در تصمصم‌گیری [10]و …
    برقراری امنیت اطلاعاتی[11] سازمانی و تکنولوژیکی
    پشتیبانی سخت‌افزار و نرم‌افزار شرکت‌ها و سازمان‌ها
    و …

البته همانطور که پیش‌تر ذکر شد، به علت سرعت رشد دنیای علوم رایانه و ارتقای فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، بازار کار این رشته در کشور بسیار خوب بوده و هیچ‌گاه اشباع نخواهد شد.

افرادی که قصد ورود به این رشته را دارند باید درک ریاضی و منطقی خوبی نسبت به حل مسائل داشته باشند چون خواه ناخواه باید در حوزه‌ی برنامه‌نویسی نیز قدرتمند باشند تا بتوانند جایگاه مناسبی برای خود دست و پا نمایند.

علاقه به حوزه‌های علوم انسانی و مدیریتی نیز یکی دیگر از مواردی است که دانشجوی رشته‌ی مهندسی فناوری اطلاعات باید در نظر بگیرد. چرا که در دنیای امروز، با نزدیک شدن فرهنگ‌ها به یکدیگر لازم است فردی که وارد این حوزه می‌شود شناخت خوبی نسبت به علوم اجتماعی و رفتاری داشته باشد.

با توجه به حرکت کشور به سمت ایفای نقش مؤثر در بازارهای جهانی و فراگیر شدن مفاهیم تجارت الکترونیکی، کسب و کار الکترونیکی، دولت الکترونیکی و … فردی که این رشته را برای تحصیل بر می‌گزیند بایستی توانایی ایده‌پردازی و کار در فضای اینترنت و دیگر فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی را دارا باشد.

مقطع کارشناسی ارشد فناوری اطلاعات در کشور

مقطع کارشناسی ارشد فناوری اطلاعات در 32 واحد و چهار ترم تحصیلی و دارای 5 گرایش در نظر گرفته شده است[12]:

• تجارت الکترونیکی:[13] تجارت الکترونیکی با استفاده از شبکه‌های رایانه‌ای، معاملات تجاری را در مراحل گوناگون آن مانند طراحی، تولید، خرید و فروش و تحویل، ساده نموده و به آن سرعت می بخشد. عبارت «تجارت الکترونیکی» دربرگیرنده هر گونه تجارت و تعامل مدیریتی است که با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات صورت می گیرد. هدف از این دوره ارائه درکی مناسب از فناوری‌های مرتبط با شبکه‌های کامپیوتری، مهارت در طراحی و تولید سیستم‌های چندرسانه‌ای مبتنی بر وب برای توزیع در سطح شبکه و آگاهی از ابزارها و روشهای مورد نیاز برای تغییر وظایف تجارتی و مدیریتی از طریق انجام معاملات به صورت الکترونیکی است. دوره کارشناسی ارشد رشته تجارت الکترونیکی فارغ التحصیلانی کاردان با دانش فنی، مهارتهای خلاق و توانایی تجاری خلق می کند تا بتوانند از پتانسیل عظیم بازاریابی در شبکه های رایانه‌ای و ایجاد کسب و کارهای جدید الکترونیکی بهره برداری نمایند.
• امنیت اطلاعات: با توجه به افزایش وابستگی به تکنولوژِی اطلاعات و ارتباطات در دولت الکترونیکی و خطراتی که دراستفاده از آن با آنها مواجه هستیم مانند برنامه های مخرب ویروسها، حمله نفوذگران و سارقان، حملات  مختلف به قصد تخریب و دریافت بدون مجوز اطلاعات، نیاز به متخصصینی که بتوانند جلوی اینگونه خطرات را بگیرند و یا در صورت بروز، سیستم‌ها را سریعا به پایداری مجدد برسانند بسیار احساس می‌شود.
• شبکه‌های کامپیوتری:[14] این گرایش از رشته فناوری اطلاعات در سرتاسر دنیا زیر رشته‌ای از گرایش مهندسی کامپیوتر و مخابرات تلقی می‌شود و از لحاظ کاربردی پیشینه طولانی‌تری نسبت به دیگر گرایش‌های فناوری اطلاعات دارد. متخصین شبکه‌های کامپیوتری قادرند با توانایی‌های برگرفته از تحصیلات خود در این زمینه فعالیت‌های گوناگونی را انجام داده و در حرفه‌های متفاوت و متنوعی مشغول به خدمت‌رسانی شوند. از جمله این دانش‌های کاربردی می‌توان به موارد مهمی همچون طراحی، پیکربندی و پیاده‌سازی شبکه‌های کامپیوتری و برنامه‌نویسی شبکه اشاره کرد. امنیت در شبکه های کامپیوتری از دیگر مباحثی است که در قالب تعلیمات مرتبط با این گرایش قرار می‌گیرد. مهندسان گرایش شبکه‌های کامپیوتری همچنین قادر خواهند بود با مهندسان گرایش‌های دیگر مثل تجارت الکترونیک در زمینه بسترسازی برای فعالیت‌هایشان، همکاری کنند. ساختن برنامه‌های تحت شبکه اینترنت و پیاده‌سازی سیستم‌های توزیع شده[15] (مانند پایگاه داده‌های توزیع شده یا سیستم عامل‌های توزیع شده) از دیگر فعالیت‌هایی است که به کارشناسان محصل در این گرایش آموزش داده می‌شود.
• مهندسی فناوری اطلاعات[16]: این رشته دانشی را به مخاطب منتقل می‌کند که طی آن روش‌های جمع‌آوری اطلاعات، استفاده و انتقال آن میسر شود. مطالعه، طراحی، ساخت، راه‌اندازی، نگهداری سیستم‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، جمع‌آوری، سازمان‌دهی، طبقه‌بندی و انتقال اطلاعات مهم‌ترین اهدافی است که مهندسی فناوری اطلاعات آن را دنبال می‌کند. مهم‌ترین توانمندی دانش‌آموختگان این رشته، استفاده صحیح و بهره‌برداری به‌موقع از اطلاعات است. در عصری که به‌سر می‌بریم فناوری اطلاعات یکی از عمده‌ترین محورهای تحول و توسعه در دنیا محسوب می‌شود. امروزه دستاوردهای ناشی از فناوری اطلاعات چنان با زندگی مردم تلفیق شده است که توقف در مسیر آن باعث ایجاد اختلال در جامعه و حتی رفاه و آسایش مردم می‌شود. از این‌رو بسیاری از کشورها جهت عمومیت بخشیدن به استفاده از فناوری اطلاعات دست به اقدامات خرد و کلانی زده‌اند که آموزش آکادمیک فناوری اطلاعات یکی از این موارد است. رشته فناوری اطلاعات در دوره کارشناسی ارشد ضمن تکمیل مدیریت پروژه به ارایه راه‌حل‌های مناسب برای مسایل پیچیده سازمانی می‌پردازد.
• مدیریت سیستم‌های اطلاعاتی[17]: مدیریت سیتمهای اطلاعاتی (MIS) درواقع کاربرد تکنولوژی اطلاعات است در پشتیبانی از فعالیتهای تجاری, چرا که تجارت روز به روز متحول می گردد و در این میان همواره افرادی با قدرت تحلیل بالا و زاویه دید و پیشینه تجاری مورد نیاز هستند تا فرایندهای تجاری را بارور کنند. از این رو دانش آموختگان این رشته تحصیلی  نیاز دارند تا بیاموزند که چگونه نیازمندیهای اطلاعاتی یک سازمان را تحلیل کنند و سپس در صدد طراحی یک سیستم مدیریت امور, مبتنی بر کامپیوتر, در جهت رفع نیازمندیهای تحلیل شده برآیند, و در نهایت پیاده سازی و فرایند عملیاتی سازی سیستم طراحی شده را راهبری نمایند. به منظور برنامه ریزی و توسعه یک سیستم اطلاعاتی که پاسخگوی نیازمندی های کاربران باشد, یک متخصص MIS بایستی با ساختار سازمانی, اهداف تجاری, عملیات بازرگانی (شامل روالهای کاری و چرخش اطلاعات میان پروسه ها) و با چگونگی برقراری ارتباط موثر با کاربران آشنا بوده و بداند چگونه سیستمی طراحی کند که فعالیتهای کاربر را تحت پوشش قرار دهد.[18]

دروس و ضرایب کنکور کارشناسی ارشد رشته‌ی فناوری اطلاعات

دروس زیر ساختار کنکور ارشد فناوری اطلاعات را تشکیل می‌دهند:

1- زبان تخصصی 30 تست

2- دروس مشترک (ساختمان‌ گسسته، ساختمان داده‌ها، طراحی الگوریتم، مهندسی نرم‌افزار ، شبکه‌های کامپیوتری) 50 تست

3- اصول و مبانی مدیریت 10 تست

4- اصول طراحی پایگاه‌ داده‌ها 10 تست

5- هوش مصنوعی 10 تست

6- سیستمهای عامل 10 تست

7- معماری کامپیوتر 10 تست

ضرایب امتحانی هر درس مربوط به 5 گرایش ذکر شده عبارتند از (به ترتیب از راست به چپ):

تجارت الکترونیکی (۱، ۴،  ۱، ۱، ۱، ۱و۰)

مدیریت سیستمهای اطلاعاتی (۱، ۴، ۲، ۱، ۱، ۱ و۰)

امنیت اطلاعات (۱،‌ ۴، ۰، ۱، ۱، ۱و ۱)

شبکه‌های کامپیوتری (۱، ۴، ۰، ۱، ۱، ۱ و ۱)

مهندسی فناوری اطلاعات (۱، ۴،  ۱، ۱، ۱، ۱و۰)

البته امکان انتخاب رشته‌ی مدیریت فناوری اطلاعات[19] که از گرایش‌های رشته‌ی مدیریت است نیز برای دانشجویان کارشناسی فناوری اطلاعات وجود دارد. فارغ التحصیلان این رشته با تسلط به مباحث تئوری مدیریت و منابع انسانی، همچنین با فراگیری مباحث تخصصی و آشنایی با دروس کامپیوتر و IT، امکان برقراری ارتباط با سطوح عملیاتی و هدایت موسسات تولید کننده نرم افزار یا واحدهای نرم افزاری از سازمانهای بزرگ را خواهند داشت. متاسفانه به دلیل نبود تجربه فارغ التحصیلان این رشته در بازار کار، در عمل به امور کارشناسی در واحدهای تحلیل گری سیستمها یا پشتیبانی از نرم افزارهای تولید شده گمارده می شوند و امور مدیریتی به آنها سپرده نمی شود. از آنجا که گرایش نظام کیفیت فراگیر از این رشته دارای دروس تخصصی متفاوت می باشد لذا این دسته از فارغ التحصیلان علاوه بر موارد فوق، شانس استخدام در واحدهای مدیریت کیفیت، سیستمها و روشها از سازمانها را نیز خواهند داشت.[20] دروس و سرفصل‌های کنکور این گرایش مطابق لیست زیر می‌باشد:

1- زبان انگلیسی عمومی و تخصصی 30 تست با ضریب 3

2- تئوریهای مدیریت 25 تست با ضریب 3

3- اقتصاد خرد و کلان 20 تست با ضریب 2

4- ریاضی و آمار  40 تست با ضریب 2

5- بازاریابی 20 تست با ضریب 1

6- تحقیق در عملیات 25 تست با ضریب 2

7- مدیریت تولید 20 تست با ضریب 1

اطلاعات مربوط به ظرفیت هر دانشگاه، دانشگاه‌های دارای هر گرایش و … متغیر بوده و از طریق دفترچه‌های منتشره توسط سازمان سنجش آموزش کشور قابل دریافت است.

لطفا نظرات خود را در مورد این نوشته با ما در میان بگذارید و اگر فکر می‌کنید نکته‌ای از قلم افتاده حتما آن را به من گوشزد بفرمایید.

منبع : پاک نیت

---

پاورقی

[1] اطلاعات ذکر شده مربوط به کنکور سال 89 و 90 می‌باشد

[2] http://www.knowclub.com/paper/?p=352

[3] multimedia

[4] Human and Computer Interaction

[5] Eye-Tracking Systems

[6] Enterprise Resource Planning

[7] ‍Customer Relationship Management

[8] Business Process Reengineering

[9] Decision Supporting Systems

[10] Expert Systems

[11] Information Security

[12] http://shabaneh.ir/moarefi-reshte-arshad-it.html

[13] Electronic Commerce

[14] Computer Networks

[15] Distributed Systems

[16] Information Technology Engineering

[17] Management of Information systems

[18] http://www.aftabir.com/articles/view/science_education/education_training/c3c1188661444_mis_p1.php/

[19] Information Technology Management

[20] http://www.modir.ir/arshad/info301.aspx